Τα Δίκτυα παραγωγών καταναλωτών στην ΠΕΣΚΟ

Τα Δίκτυα παραγωγών καταναλωτών στην ΠΕΣΚΟ

γράφει 

ο Δημήτρης Μιχαιλίδης

Την Πέμπτη, 5 Νοε 2015, από τις 16.00 έως τις 21.00, στο Πολιτιστικό Κέντρο Δήμου Αθηναίων (Λ. Αλεξάνδρας 152, ΑΘΗΝΑ, Έναντι Αρείου Πάγου) η Πανελλήνια Ένωση Συμπράξεων Κοινωνικής Οικονομίας-ΠΕΣΚΟ και το Πανελλήνιο ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ Οργανώσεων της Κοινωνίας των Πολιτών, οργανώνουν προσυνεδριακή ημερίδα για την Κοινωνική Οικονομία με τίτλο: ««Κοινωνικές Αναπτυξιακές Συμπράξεις με τη συνεργασία τοπικής αυτοδιοίκησης, εθελοντικών οργανώσεων και κοινωνικών επιχειρήσεων».

Μέσα σε τρείς ενότητες θα αναπτυχθούν πολλά θέματα, μεταξύ των οποίων: Συμφώνα συνεργασίας μεταξύ τοπικής αυτοδιοίκησης, εθελοντικών οργανώσεων και κοινωνικών επιχειρήσεων, Η σημασία της συνεργασίας και της δικτύωσης για τις εθελοντικές οργανώσεις, Τα κατά συνθήκην ψεύδη. ΜΚΟ - ΚοινΣΕπ και κρατικές χρηματοδοτήσεις-Τα ψευδεπίγραφα της κοινωνικής οικονομίας, Η ανεξέλεγκτη κλοπή  των πόρων της κοινωνικής οικονομίας, Θεσμικές Συμπράξεις  Κοινωνικών επιχειρήσεων- με ΟΤΑ και άλλους κοινωνικούς και δημόσιους φορείς, Οι περιφερειακοί μηχανισμοί  στήριξης της κοινωνικής οικονομίας από τα κάτω, Διάλογος για την κοινωνική δικτύωση και την προετοιμασία ενός πανελληνίου συνεδρίου για την κοινωνική οικονομία, Τοπικά Σύμφωνα και Δίκτυα παραγωγών-καταναλωτών.

Για τα Δίκτυα Παραγωγών-Καταναλωτών, ο κ. Δημήτρης Μιχαηλίδης προσεγγίζει τοθεμα, ως εξής:΅Η μέχρι σήμερα συνήθης ροή τροφίμων, γνωστή ως αγροδιατροφική αλυσίδα, ήταν (κατά σειρά): Παραγωγή, διαλογή, τυποποίηση, συσκευασία, μεταφορά, αποθήκευση, κατάστημα λιανικής, καταναλωτής. Το σύνηθες κόστος της Εφοδιαστικής Αλυσίδας είναι, όπως το δίνει το Υπουργείο Αγροτικής Οικονομίας, 5 έως 8 φορές. Δηλαδή ένα αγροτικό προϊόν, εάν έχει τιμή παραγωγού, 10€, θα καταλήξει στον καταναλωτή (στο ράφι), με την τιμή καταναλωτή περίπου 50-80€ !...

Εάν μπορούσε να έρθει κοντά ο παραγωγός με τον καταναλωτή, θα μπορούσαν να «μοιράσουν» την «διαφορά». Βέβαια θα χρειαζόταν ο παραγωγός να συσκευάσει τα προϊόντα του σε συσκευασίες κατάλληλες για τον καταναλωτή, και αυτό θα κόστιζε σε ώρες απασχόλησης και σε υλικά συσκευασίας στον παραγωγό. Ο δε καταναλωτής ίσως χρειαζόταν να προμηθεύεται σε μεγαλύτερες σκευασίες, ενώ ίσως θα χρειαζόταν μεταφορικό μέσο, που θα κόστιζε στον καταναλωτή. Σίγουρα όμως θα υπήρχε αρκετός χώρος για να υπάρχει αμοιβαίο κέρδος, και στον παραγωγό και στον καταναλωτή.

Υπάρχει η δυνατότητα ο παραγωγός να προσεγγίσει τον καταναλωτή, επιβαρύνοντας τα αγροτικά προϊόντα με χρόνο και κόστος, ή ο καταναλωτής να έρθει κοντά στον παραγωγό, που θα κόστιζε κάποια δαπάνη στον καταναλωτή, αλλά ο χρόνος που θα «ξόδευε» θα ήταν καλός για την υγεία (ψυχική και σωματικά) του καταναλωτή και της οικογενείας του. Η αντίστροφη της συνήθους κατεύθυνσης της εφοδιαστικής αλυσίδας, όταν δηλαδή ο καταναλωτής πάει στον παραγωγό, ονομάζεται «αγροτουρισμός». Αγροτουρισμός δεν είναι τα «σπιτάκια στο λιβάδι», αλλά η αντιστροφή κατεύθυνσης της εφοδιαστικής αλυσίδας, και μάλιστα η συντόμευσή της, με τον καταναλωτή να φθάνει, χωρίς ενδιάμεσους, κατευθείαν στον παραγωγό.

Η σωστότερη οργάνωση της προσέγγισης παραγωγών-καταναλωτών θα επιτυγχάνονταν εάν οι παραγωγοί θα μπορούσαν να είναι οργανωμένοι σε συνεργατικά σχήματα (συνήθως ονομάζονται «συνεταιρισμοί») και οι καταναλωτές θα ήταν ικανοί επίσης να συσπειρώνονται σε καταναλωτικούς συνεταιρισμούς. Οι συνεταιρισμοί είναι εργαλεία της κοινωνικής οικονομίας.

Τα σχήματα με τα οποία παρουσιάζεται η οικονομική δραστηριότητα είναι τρία: Η Δημόσια Οικονομική, η Ιδιωτική Οικονομική και η Κοινωνική Οικονομία. Κύρια χαρακτηριστικά της κάθε μιας είναι: Για την Δημόσια Οικονομική, η απουσία αποσβέσεων, Για την Ιδιωτική Οικονομική, η επίτευξη εκχρηματισμένου κέρδους και Για την Κοινωνική Οικονομία, η ικανοποίηση των αναγκών των μελών.

Όταν η προσπάθεια προσέγγισης παραγωγών-καταναλωτών γίνεται στα πλαίσια της Δημόσιας Οικονομικής συνήθως συναντιέται ως μια μορφή «χωρίς μεσάζοντες», όπου διάφοροι Δήμοι, ή άλλοι φορείς της Δημόσιας Οικονομικής ή εθελοντικές οργανώσεις, καταγράφουν, μετά από πρόσκληση της Δημοτικής αρχής (το είδαμε και από Πανεπιστήμια ή εθελοντικές οργανώσεις) τις καταναλωτικές ανάγκες μιας ομάδας καταναλωτών, προσκαλούν παραγωγούς να δώσουν τις καλύτερες οικονομικές προσφορές τους (σε συγκεκριμένες «οικογενειακές» συσκευασίες) και αφού επιλέξουν (με κάποιο δικό τους τρόπο) την προτιμώμενη προσφορά-προσφορές, καλούν τους καταναλωτές σε συγκεκριμένη ημέρα, ώρα και τόπο (ακόμα και σε πάρκινγκ δικαστηρίων, ή άλλους δημόσιους χώρους) για να παραλάβουν τις παραγγελθείσες ποσότητες. Η διαχείριση γίνεται, ανεύθυνα (χωρίς εμπορική ευθύνη των ιδιόμορφων συντονιστών), από τους δημοτικούς υπαλλήλους, ή από εθελοντές.

Στα πλαίσια της Ιδιωτικής Οικονομικής λειτουργούν επιτυχώς σε όλο τον κόσμο «Αγορές Παραγωγών»-Farmers Market, που όμως στην Ελλάδα δεν κατάφεραν ακόμα να εγκατασταθούν και να λειτουργήσουν, παρά την πρόβλεψη του νόμου 4235/11-2-2014, άρθρο 56 που καθιερώνει την λειτουργία Αγορών Παραγωγών με ευθύνη και πρωτοβουλία των ίδιων των παραγωγών.  Αυθεντική σημερινή λειτουργία Αγορών Παραγωγών είναι οι Αγορές Βιοκαλλιεργητών, που όμως ακόμα δεν θεωρούνται «νόμιμες» και υφίστανται έναν ιδιότυπο διωγμό από τις οικονομικές αρχές.

Το Άρθρο 56 (Νόμος 4235/2014), Αγορές Παραγωγών – Οικοτεχνία γράφει:

1.Επιτρέπεται η λειτουργία Αγορών Παραγωγών (Farmers' Markets) με έμφαση στον τοπικό χαρακτήρα των προϊόντων που πωλούνται σε αυτές, σύμφωνα με τα κατωτέρω οριζόμενα:

α) Στις Αγορές Παραγωγών συμμετέχουν αποκλειστικά παραγωγοί αγροτικών προϊόντων, με σκοπό την απευθείας διάθεση στο καταναλωτικό κοινό των αγροτικών προϊόντων που παράγουν, νωπών ή/και μεταποιημένων από δικές τους πρώτες ύλες. Οι παραγωγοί πρέπει να είναι κατά κύριο επάγγελμα αγρότες που κάνουν δήλωση στο Ολοκληρωμένο Σύστημα Διαχείρισης και Ελέγχου (ΟΣΔΕ) και να παράγουν τα αγροτικά προϊόντα τους στην Περιφερειακή Ενότητα, όπου λειτουργούν οι Αγορές Παραγωγών. Με συμφωνία των Αγορών Παραγωγών μπορεί να δραστηριοποιούνται σε αυτές παραγωγοί από όμορες Περιφερειακές Ενότητες. Ειδικά, για τις Αγορές Παραγωγών που λειτουργούν στην Περιφέρεια Αττικής, με συμφωνία των Αγορών Παραγωγών μπορούν να συμμετέχουν σε αυτές παραγωγοί όμορων σε αυτήν Περιφερειακών Ενοτήτων των Περιφερειών Στερεάς Ελλάδας και Πελοποννήσου, παραγωγοί της Περιφερειακής Ενότητας Εύβοιας, καθώς και παραγωγοί των Περιφερειακών Ενοτήτων της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου και Κρήτης. Δικαίωμα συμμετοχής δεν έχουν οι κάτοχοι παραγωγικής άδειας λαϊκών αγορών.

β) Για την οργάνωση των Αγορών Παραγωγών, απαιτείται η σύσταση αυτοδιαχειριζόμενου φορέα από τους ίδιους τους παραγωγούς, ο ορισμός υπευθύνου για τη λειτουργία τους και η κατάρτιση εσωτερικού Κανονισμού λειτουργίας τους.

γ) Οι Αγορές Παραγωγών λειτουργούν ημέρα Σάββατο, εκτός και αν τοπικές ιδιαιτερότητες επιβάλουν τη λειτουργία τους άλλη εργάσιμη ημέρα, είτε σε δημόσιο χώρο, με ευθύνη του οικείου Δήμου ή της οικείας Περιφερειακής Ενότητας, είτε σε ιδιωτικό χώρο με ευθύνη των ίδιων των παραγωγών.

δ) Η έναρξη λειτουργίας, η μετακίνηση ή η κατάργηση των Αγορών Παραγωγών, γίνεται με απόφαση του Περιφερειάρχη της οικείας Περιφέρειας, μετά από αίτημα του αυτοδιαχειριζόμενου φορέα της Αγοράς Παραγωγών και γνώμη του οικείου Δήμου και της Υπηρεσίας Τροχαίας.

Ως συνήθως για κάθε καλό, στην ελληνική πραγματικότητα, έχει δημιουργηθεί και ένα νόθο, πελατειακό, ψηφοθηρικό σχήμα, που στην περίπτωση προσέγγισης παραγωγών-καταναλωτών, το βρίσκουμε με την ονομασία «Λαϊκές Αγορές». Πρόκειται για προσπάθεια του φαύλου, μη ευνομούμενου κράτους, να τακτοποιήσει το παραεμπόριο, και τους εμπόρους λαϊκών αγορών» (sic ονομασία), με κάποιας μορφής νομιμότητα, καλυπτόμενο πίσω από μερικούς παραγωγούς λαϊκών αγορών, όπου ένα μικρό ποσοστό αληθών παραγωγών δίνουν πολιτική δικαιολογία για «ξεσκαρτάρισμα» των απούλητων υπολοίπων των λαχαναγορών και για ένα απερίγραπτο παραεμπόριο, που τα τελευταία χρόνια γίνεται συστηματική προσπάθεια να ελεγχθεί (μάλλον όχι επιτυχώς). Πρόκειται για ελληνική επινόηση (εφεύρεση), που απλά είναι παράδειγμα για αποφυγή και δεν απαντάται πουθενά στην γη.

Η, κατά την άποψη του συντάκτη, καλύτερη προσέγγιση παραγωγού-καταναλωτή μπορεί να γίνει στα πλαίσια της Κοινωνικής Οικονομίας, με οικονομικές-εμπορικές συναλλαγές μεταξύ συνεταιρισμών παραγωγών και συνεταιρισμών καταναλωτών. Άλλωστε η Κοινωνική Οικονομία είναι η μετεξέλιξη της Οικιακής Οικονομίας.

Αλλά και εδώ καταγράφονται δυσκολίες που τις εντοπίζουμε κυρίως στο άναρχο και απερίγραπτο τρόπο που προσπαθεί να περιγραφεί νομοθετικά η Κοινωνική Οικονομία. Θα μπορούσαμε να εντοπίσουμε στην ελληνική πραγματικότητα τουλάχιστον τέσσερα νομοθετικά πλαίσια που προσπαθούν να κινήσουν την Κοινωνική Οικονομία στην Ελλάδα, όχι συμβατά κατ ανάγκην μεταξύ τους.

Έτσι κάποιος Υπουργός Γεωργίας, κάποτε, δημιούργησε νομοθετικό πλαίσιο για τους αγροτικούς συνεταιρισμούς. Ένας άλλος Υπουργός Εμπορίου κάποτε, δημιούργησε άλλο νομοθετικό πλαίσιο για τους αστικούς συνεταιρισμούς. Ο Υπουργός Προνοίας (ή όπως άλλως) τακτοποίησε με δικό του νομοθετικό πλαίσιο συνεταιρισμούς παροχής φροντίδας. Τέλος κάποιος/α Υπουργός Εργασίας δημιούργησε πρόσφατα νομοθετικό πλαίσιο για εργασιακούς συνεταιρισμούς, γνωστούς πλέον ως «κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις-ΚοινΣΕπ». Σε αυτό το «πέλαγος», με άπειρους υφάλους, είναι πολύ δύσκολο να επιτευχθούν ικανοποιητικά αποτελέσματα. Πρέπει επειγόντως να εναρμονισθούν όλα τα νομοθετήματα για την κοινωνική οικονομία σε ένα. … …

Από τις γενικές αρχές της Κοινωνικής Οικονομίας οι συνεταιρισμοί είναι νομικά πρόσωπα που συστήνονται για την ικανοποίηση των αναγκών των μελών τους, όχι για μικτή εμπορική δραστηριότητα. Όταν εμπλέκονται, πέραν των μελών, και πελατειακές δραστηριότητες, πιθανόν να πρόκειται για μια μορφή συγκαλυμμένης μορφής ιδιωτικής οικονομικής, που προσομοιάζει καλύτερα με την μορφή Εταιρείας Περιορισμένης Ευθύνης ή Κοινωνικής Συνεταιριστικής Επιχείρησης, με την συσκευασία «Συνεταιρισμού». Ακόμα όμως και με αυτήν την υβριδική μορφή, είναι η ποιο κοντινή στην κοινωνική οικονομία δραστηριότητα.

Η αποτελεσματικότερη μορφή προσέγγισης παραγωγών-καταναλωτών είναι η CSA-Community Supported Agriculture, που στα ελληνικά θα μπορούσε να αποδοθεί ως Κοινωνικά Υποστηριζόμενη Γεωργία-ΚΥΓεω, ή Αλληλέγγυα Αγροτική Οικονομία ή όπως τελικά αποδοθεί στα ελληνικά.

Πρόκειται για σχήματα που περιλαμβάνουν τόσο παραγωγούς (παραγωγό?) και καταναλωτές που ενδιαφέρονται για έναν εναλλακτικό τρόπο παραγωγής της τροφής μας με βάση την αλληλεγγύη, το εξασφαλισμένο εισόδημα του αγρότη και την υγιή τροφή για τους πολίτες.

Σε πολλά μέρη του κόσμου, οι αγρότες παράγουν τα προϊόντα τους και τα πουλούν σε συγκεκριμένους καταναλωτές, συμβεβλημένους μαζί τους. Για παράδειγμα, ένας αγρότης μπορεί να (αυτό)δεσμευτεί για τη διάθεση συγκεκριμένου αριθμού καφασιών ή καλαθιών με λαχανικά – και άλλα προϊόντα του/της – μόνο που αντί να πληρωθεί ανά καφάσι, πληρώνεται υπό τη μορφή συνδρομής. Κάθε καταναλωτής δηλαδή, πληρώνει ένα σταθερό, προσυμφωνημένο ποσό σε σταθερή, περιοδική βάση και σε αντάλλαγμα λαμβάνει γεωργικά προϊόντα σε εβδομαδιαία βάση. Τα προϊόντα αυτά είναι πάντοτε εποχιακά (δηλαδή δεν απαιτούμε φράουλες το Σεπτέμβριο, ντομάτες το Φεβρουάριο ή καρπούζια το Μάρτιο). Με λίγα λόγια, οι αγρότες αναλαμβάνουν να καλλιεργούν την τροφή όσων διαβιούν σε πόλεις ή δεν είναι σε θέση να καλλιεργήσουν οι ίδιοι την τροφή τους και τα μέλη του αγροκτήματος αναλαμβάνουν σε αντάλλαγμα τμήμα της οικονομικής επιβίωσης ενός παραγωγού.

Με τον τρόπο αυτό ωφελούνται όλοι. Ο καλλιεργητής λαμβάνει ένα ποσό ανά εποχή, το οποίο τον διευκολύνει να οργανώσει τις καλλιέργειές του και να ρυθμίσει τα έξοδά του. Ο καταναλωτής, λαμβάνει γεωργικά προϊόντα υψηλής ποιότητας, γνωρίζοντας με ποιό τρόπο καλλιεργήθηκαν και δίχως να χρειάζεται να πληρώνει μεγάλα ποσά (δικαίωμα σε καλή, υγιή, εύγεστη τροφή έχουμε άλλωστε όλοι μας). Και οι δύο πλευρές σχετίζονται πιο προσωπικά, αποκτούν «σάρκα και οστά», ένα πρόσωπο δηλαδή, δημιουργούν κοινότητα, ενώ σε πολλές περιπτώσεις οι καταναλωτές επισκέπτονται τα αγροκτήματα που τους τρέφουν. Έτσι η παραγωγή τροφής παύει να αποτελεί αφηρημένη έννοια και ίσως μπορεί να ελπίζει κανείς και σε μια σταδιακή κατάργηση της έννοιας του «καταναλωτή» ή αλλιώς σε μία σταδιακή άμβλυνση των συνθηκών εκείνων που διαχωρίζουν την παραγωγή από την κατανάλωση.

Στην Ελλάδα, η κοινωνικά υποστηριζόμενη γεωργία δεν αποτελεί μια ιδιαίτερα διαδεδομένη πρακτική. Στην Ευρώπη όμως αριθμεί πάνω από 4.000 ομάδες με τη συμμετοχή 465.000 μελών και 6.300 παραγωγών. Η Πρώτη Πανελλήνια Συνάντηση για την Κοινωνικά Υποστηριζόμενη Γεωργία, έγινε στην Θεσσαλονίκη (27-28 Οκτ 2015), με πρωτοβουλία της κας Τζένυς Γκιουγκή.

Η αυθεντία, ή ακόμα και η κακώς χαρακτηριζόμενη «προστασία», προσέγγισης δημόσια φαινομένων είναι μια περίεργη αντίληψη, οριακά ανεκτή στα πλαίσια μιας ανοικτής δημοκρατικής κοινωνίας. Όλοι οι πολίτες μπορούν να παρατηρούν, να σχολιάζουν και να δρουν θετικά ή αποθετικά μέσα στην κοινωνία, χωρίς αποκλεισμούς και αυθεντίες. Η ανοικτή πλατφόρμα διαλόγου που δημιουργεί η Πανελλήνια Ένωση Συμπράξεων Κοινωνικής Οικονομίας-ΠΕΣΚΟ για τις «Κοινωνικές Αναπτυξιακές Συμπράξεις με τη συνεργασία τοπικής αυτοδιοίκησης, εθελοντικών οργανώσεων και κοινωνικών επιχειρήσεων» στις 5 Νοε 2015, 16.00, στο Πολιτιστικό Κέντρο Δήμου Αθηναίων (Λ. Αλεξάνδρας 152) είναι μια ανοικτή διαδικασία που μπορούν να συμμετέχουν όλοι. Πληροφορίες: 210 8813761, panparat@otenet.gr.

Για την καταγραφή, Δημήτρης Μιχαηλίδης, 6998282382