Βιοτουρισμός, ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ στο κέντρο της Αθήνας

Του Ευαγγέλου Σπινθάκη *

Βιοτουρισμός ή βιωματικός τουρισμός, ή τουρισμός κοινωνικής εμπειρίας ή εναλλακτικός τουρισμός ή «πτωχός τουρισμός» δηλαδή ένας τουρισμός από «φτωχούς για φτωχούς».

H καινοτομία μας είναι το κοινωνικό μας κεφάλαιο…

«Αγαθόν και κακόν ταυτόν» μας παραδίδει ο «θείος» Ηράκλειτος από τον 6^ο π.Χ. αιώνα. Πολλοί λένε ότι η χώρα έχει γίνει ένα πειραματόζωο των διεθνών αγορών. Αν αυτό είναι το «κακόν» αναζητούμε και το «αγαθόν». Η χώρα, το κέντρο της Αθήνας, έχει εξελιχτεί σε ένα ζωντανό κοινωνικό εργαστήρι. Παντού έχουν ξεπεταχτεί δραστήριες ομάδες ενεργών πολιτών, κοινωνικά ιατρεία, κοινωνικά φαρμακεία, παντοπωλεία, κοινωνικά μαγειρεία, τράπεζες χρόνου, ανταλλαγές χωρίς μεσάζοντες και πολλές άλλες δραστηριότητες που αποδεικνύουν  τη λαϊκή θέληση να αντιμετωπίσει  τους δύσκολους καιρούς με συνεργασία και αλληλεγγύη. Όλο αυτό το κοινωνικό δυναμικό το «κοινωνικό κεφάλαιο», είναι πολύτιμη κοινωνική παρακαταθήκη. Υπάρχει άραγε τρόπος να αξιοποιηθεί το κοινωνικό κεφάλαιο για να δημιουργηθούν θέσεις εργασίας και  εισόδημα για ανθρώπους που έχουν γνώσεις και δεξιότητες αλλά δεν έχουν οικονομικό κεφάλαιο;

Η πολιτιστική και η φυσική μας κληρονομιά είναι η ιστορική μας παρακαταθήκη…

Εκτός από το κοινωνικό κεφάλαιο, ετούτη η ευλογημένη πόλη έχει πλούσια ιστορική και αρχαιολογική, αλλά και φυσική κληρονομιά. Κάθε γωνιά του κέντρου της πόλης έχει ιστορικά μνημεία διαφόρων ιστορικών περιόδων. Αρχαία ελληνικά, ρωμαϊκά, βυζαντινά, οθωμανικά και άλλα μεταγενέστερα του ελεύθερου ελληνικού κράτους.

Από τον Αριστοτέλη στον Πλάτωνα, από την αρχαία στην σύγχρονη αγορά…

Ας περπατήσουμε μαζί το κέντρο της πόλης μεταξύ Αριστοτέλη και Πλάτωνος. Πρώτα, το Λύκειο του Αριστοτέλη, εδώ δίδασκε ο πανεπιστήμων Αριστοτέλης την «Πολιτεία» που είναι η βάση για τα ευρωπαϊκά πολιτεύματα.  Στην άλλη άκρη η Ακαδημία του Πλάτωνος, εδώ δίδασκε ο Πλάτων τον «μύθο του σπηλαίου».  Στις πλάτες αυτών των δύο γιγάντων στήθηκε ο δυτικός πολιτισμός με τα καλά του και τα κακά του. Στη μέση ο Εθνικός κήπος. Πρόκειται για ένα μοναδικό δάσος στο κέντρο της πόλης με ιδιαίτερο μικροκλίμα, όπου μπορείς να δεις φυτά, δέντρα από πολλά διαφορετικά οικοσυστήματα, αλλά και πουλιά που βρίσκουν εδώ ένα ασφαλές καταφύγιο. Μέσα στην πολύβουη πόλη θα σε ξαφνιάσει το μελωδικό σφύριγμα του κότσυφα αλλά και του κοκκινολαίμη που κατεβαίνει το χειμώνα από τα γύρω βουνά.

Κάτω από την Ακρόπολη απλώνεται η αρχαία αγορά, εδώ γίνονταν εκτός από το καθημερινό εμπόριο και οι πολιτικές ζυμώσεις της εποχής.  Στα κουρεία και στα εργαστήρια κυκλοφορούσε και ο Σωκράτης, η «αλογόμυγα», που ενοχλούσε με αμείλικτα ερωτήματά την μακαριότητα των αθηναίων.  Εδώ πρασινίζει ακόμη ο τόπος από το πλούσιο φύλλωμα της ακάνθου, του θάμνου που ενέπνευσε τον Καλλίμαχο να σχεδιάσει το κορινθιακό κιονόκρανο που κοσμεί σήμερα δημόσια κτίρια, βιβλιοθήκες και μουσεία σε όλο τον κόσμο. Στο τέρμα της οδού Αθηνάς, η σύγχρονη αγορά, η Βαρβάκειος με τα σημερινά χρώματα και αρώματα, φρούτα και λαχανικά, ψάρια και κρέατα που παράγει η ελληνική γη.

Μεταξύ Μουσών και Νυμφών…

Πιο πέρα υψώνονται οι λόφοι των Μουσών (Φιλοπάππου) και Νυμφών (Αστεροσκοπείο), όπως τους καλλώπισε και τους φύτευσε ο  Πικιώνης. Στο πρώτο λόφο συναντάμε τη φυλακή του Σωκράτη, εκεί όπου ήπιε το κώνειο παραδίδοντας στην ανθρωπότητα το τελευταίο του μάθημα. Για να είσαι ήρωας, δεν χρειάζεται πια να ανδραγαθήσεις στις μάχες. Γεννιέται ένα νέο είδος ανθρώπου, αυτός που θυσιάζεται για τις ιδέες του. Από τότε μας ακολουθεί το τελευταίο του απόφθεγμα «Επιμελείσθαι εαυτού».

Στον άλλο λόφο των Νυμφών απλώνεται η Πνύκα. Εδώ πρωτακούστηκε το «Τις αγορεύειν βούλεται», εδώ  πάρθηκαν οι αποφάσεις που καθόρισαν τη μοίρα της Αθήνας και του δυτικού πολιτισμού εν συνόλω. «Είναι άραγε οι τριήρεις αυτό που εννοεί ο Λοξίας Απόλλων μιλώντας για ξύλινα τείχη, που θα μας σώσουν από την περσική πλημμυρίδα;».  Εδώ έπεισε ο Θεμιστοκλής την εκκλησία του Δήμου, τους αθηναίους πολίτες να εγκαταλείψουν εστίες, περιουσίες, ναούς, ως και τάφους προγόνων. Γιατί τίποτε από αυτά δεν είναι από μόνο του η «πόλις». Η παρακαταθήκη του Θεμιστοκλή στις επόμενες γενιές είναι «Άνδρες γαρ πόλις» δηλαδή η πόλη, η δημοκρατία είναι οι πολίτες της και οι θεσμοί τους, αυτοί μπορούν να ξαναφτιάξουν την πατρίδα από το μηδέν.

Από το Μοναστηράκι στην Πλάκα, από του Στρέφη ως το Δουργούτι μια ώρα δρόμος…

Κατηφορίζουμε στο Μοναστηράκι, όπου συνωστίζεται το πολύχρωμο ετερόκλητο πλήθος από έλληνες, επισκέπτες όλων των εθνών, μετανάστες, πρόσφυγες. Κόσμος μπαινοβγαίνει στον σταθμό του ΗΣΑΠ, κατευθύνεται προς τις αρχαιότητες, προς τα παρακείμενα ταβερνεία και καφωδεία. Αυτά συμβαίνουν μέσα σε λίγα στρέμματα όπου υψώνονται τρία ιερά μνημεία, ο Παρθενώνας και οι άλλοι ναοί της αρχαίας «εθνικής θρησκείας», το τζαμί Τζισταράκη του 1759, το Φετιγιέ Τζαμί του 1458,ο χριστιανικός ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου από την Φραγκοκρατία, ο Άγιος Ελισαίος το εκκλησάκι του Παπαδιαμάντη. Χρήσιμη παρακαταθήκη αρμονικής, μετά από πολλά χρόνια επιτέλους, συμβίωσης μεταξύ διαφορετικών λαών και θρησκειών, για να αποδειχθεί ότι ένας ειρηνικός κόσμος είναι εφικτός.

Στην Πλάκα συναντάμε οδούς με ονόματα ειδικού βάρους. Οδός Τριπόδων, Οδός Βάκχου, οδός Πανός, οδός Θόλου, οδός Διόσκουρων. Κάθε οδός και ένας δρόμος ιστορίας, επιστήμης, τέχνης  και φιλοσοφίας. Αποκορύφωμα, η οδός Θεωρίας.  Λέξη που έχει ενσωματωθεί πια σε όλες τις γλώσσες του πλανήτη και σημαίνει «ορώ τα θεία» δηλαδή παρατηρώ το σύμπαν και τον εαυτό μου, όπως αυτό άρχισε να συμβαίνει στα ελληνικά χώματα  από τον 6^ο αιώνα π.Χ..

Στου Ψυρρή σώζονται αρκετά νεοκλασικά κτίρια, όπως οι «καρυάτιδες» σε ένα αθηναϊκό κοινό σπίτι. Στου Μακρυγιάννη, στο Μέτς, και παρακάτω στο Δουργούτι, βλέπεις ακόμη τα σημάδια του εμφυλίου των Δεκεμβριανών στους τοίχους παλαιών κτιρίων, για να μας θυμίζουν πόσο εύκολο είναι να χάσουμε τα πάντα μέσα σε λίγες μέρες. Στα Εξάρχεια στέκει ακόμη η πασίγνωστη μπλε πολυκατοικία και άλλες οικίες «αητοφωλιές» στου Στρέφη. Από κάτω απλώνεται το Πεδίο του Άρεως, ένας τόπος μαγικός που κάποτε έσφυζε από ζωή και σήμερα περιμένει τους ανθρώπους που θα το διαχειριστούν με πιο σοφό τρόπο.

Με εργαλεία την ιστορική μας κληρονομιά και το κοινωνικό μας κεφάλαιο…

Αυτά είναι τα εργαλεία, τα σύνεργα που λέει και ο Καζαντζάκης. Αυτό είναι το «κεφάλαιο»  που έχουμε σήμερα στη διάθεσή μας: Η ιστορική μας κληρονομιά, το αθηναϊκό τοπίο και αττικό κλίμα, οι διάσπαρτες συστάδες φυσικού πλούτου.  

Από την άλλη, υπάρχει και το κοινωνικό μας κεφάλαιο, όλοι αυτοί οι πολίτες της σημερινής πόλης που παλεύουν μέσα από δράσεις αλληλεγγύης να βοηθήσουν ο ένας τον άλλον να τα βγάλει πέρα σήμερα.  Αυτό είναι το κοινωνικό μας κεφάλαιο.

Χρειαζόμαστε όμως και το υποκείμενο, τους πολίτες που θα κάνουν το κεφάλαιό μας αυτό, ένα συναρπαστικό αφήγημα, για να το «μετακενώσουν»  σε ψαγμένους επισκέπτες. Υπάρχουν στην Αθήνα πολλοί νέοι καλλιεργημένοι, στη φιλοσοφία, στην ιστορία, στις επιστήμες, στις τέχνες στο περιβάλλον, που έχουν παρόμοιες επιχειρηματικές ιδέες.  Υπάρχουν αρκετοί νέοι σήμερα, που είτε εθελοντικά, είτε έναντι συμβολικού τιμήματος οδηγούν πολλούς επισκέπτες σε διαδρομές της πόλης. Αυτοί θα μπορούσαν να γίνουν οδηγοί -πεζοπόροι  και συντροφιά των επισκεπτών  που δεν αρκούνται στον πεπαλαιωμένο, μαζικό  και αποστειρωμένο “all  inclusive”  τουρισμό που αρκείται σε επισκέψεις αστραπή στην Ακρόπολη και μετά στα λογής ξενυχτάδικα και τις παραλίες.

Υπάρχουν πολλοί επισκέπτες που θέλουν να «βιώσουν» την πόλη στην καθημερινότητά της όπως την βιώνει ο σημερινός αθηναίος, αλλά με οικονομικό τρόπο. Η γνωριμία άλλωστε ενός πολιτισμού είναι δημόσιο αγαθό και πρέπει να μπορούν να το απολαύσουν και οι πτωχότεροι των επισκεπτών της πόλης μας. Αυτοί οι άνθρωποι είναι η ομάδα – στόχος μας.

Κοινωνική επιχειρηματικότητα, ένα αξιοπρεπές εισόδημα και ένα παράθυρο στον κόσμο…

Όλο τούτο το εγχείρημα το ονομάζουμε «κοινωνική επιχειρηματικότητα» δηλαδή επιχειρηματικότητα που δεν απαιτεί οικονομικούς πόρους  (που άλλωστε δεν βρίσκονται σήμερα), αλλά γνώσεις, εμπειρίες, κοινωνικές δεξιότητες και κοινωνικό κεφάλαιο.

Μια διαδρομή στις φυσικές και αρχαιολογικές ομορφιές της Αθήνας, μια γνωριμία με τις δράσεις αλληλεγγύης της σημερινής πόλης, μπορεί να προσφέρει ένα αξιοπρεπές εισόδημα σε πολλούς νέους.  Μπορεί βεβαίως να προσφέρει και κάτι πολυτιμότερο. Παρά τα μύρια προβλήματά της, η Αθήνα διατηρεί μια  ακαταμάχητη γοητεία. Είναι ακόμη προνόμιο να ζεις σε αυτήν, όπως έζησαν και δημιούργησαν εκατοντάδες γενιές πριν τη δική μας. Αυτό το προνόμιο μπορούμε και οφείλουμε να το μοιραστούμε και με άλλους ανθρώπους που έρχονται από κάθε άκρη της γης.

* Ο Ευ. Σπινθάκης (mhtida@gmail.com) είναι πολιτικός επιστήμων - σύμβουλος κοινωνικής επιχειρηματικότητας και διαχειριστής της Κοινωνικής Συνεταιριστικής Επιχείρησης «ΜΗΤΙΔΑ»