«Δημοσιογραφία των πολιτών» και ανεξάρτητη ενημέρωση

Αναδημοσίευση από avgi.gr

ΤΟΥ ΣΤΕΛΙΟΥ ΚΟΥΛΟΥΓΛΟΥ
Πιστεύω ότι χρειάζεται μια σχετική απομυθοποίηση του ρόλου που έπαιξε και παίζει το διαδίκτυο στις πολιτικές εξελίξεις. Έθεσα πρόσφατα σε Αιγύπτιους και Τυνήσιους μπλόγκερ το ερώτημα τι θα γινόταν αν δεν υπήρχε διαδίκτυο. H απάντησή τους ήταν ότι η εξέγερση θα ξεσπούσε, ίσως λίγο διαφορετικά, ίσως όχι τόσο γρήγορα, αλλά θα ξεσπούσε. Το διαδίκτυο αποτελεί ένα νέο μέσο επικοινωνίας και διαθέτει μερικά καινούργια χαρακτηριστικά, με βασικότερο την αλληλεπίδραση, τα οποία προσδίδουν στοιχεία περισσότερης δημοκρατίας στη σχέση ανάμεσα στον πομπό και τους δέκτες μιας είδησης. Ωστόσο, στην πραγματικότητα, πάντα μπαίνει ένα βασικό ζήτημα: το ζήτημα της εξουσίας. Και, καθώς αυτό θα υφίσταται όσο υπάρχουν οι κοινωνίες μας, το ουσιαστικό ερώτημα είναι τι στάση διαμορφώνει κανείς απέναντι στις σχέσεις εξουσίας.
Όταν ξεκινήσαμε το tvxs, σκεφτόμασταν ότι θα μπορούσε να επιτευχθεί ένας αρκετά καλός συνδυασμός μιας επαγγελματικής προσέγγισης της ενημέρωσης και της συνεισφοράς, ειδήσεων κυρίως, από ανθρώπους που παρακολουθούσαν το σάιτ. Μάλιστα, στην αρχή στο tvxs υπήρχε ένα είδος ψηφοφορίας για σχόλια και άρθρα, από το ίντερνετ και άλλα μέσα ενημέρωσης, και εκείνα που θα έπαιρναν τις περισσότερες ψήφους θα αποτελούσαν την κύρια θεματολογία της ημέρας.
Αντιμετωπίσαμε δύο βασικά προβλήματα. Πρώτον, μια έντονη τάση ιδεολογικοποίησης των πάντων: κυριαρχούσε η έκφραση γνώμης, τα σχόλια, και όχι μια ερευνητική προσέγγιση των πραγμάτων ή η πληροφορία. Aυτό νομίζω σχετίζεται γενικότερα με αδυναμίες του εκπαιδευτικού μας συστήματος: η έμφαση δίνεται στην αποστήθιση, που μπορεί να οδηγήσει σε δογματικές τοποθετήσεις, και λιγότερο στην έρευνα.
Το δεύτερο πρόβλημα (καθώς τα σχόλια στο tvxs είναι εντελώς ελεύθερα, δεν υπάρχει προέγκριση· κόβονται μόνο ελάχιστα που παραβαίνουν στοιχειώδεις κανόνες λειτουργίας, είναι εντελώς υβριστικά ή θέτουν νομικά προβλήματα) ήταν ότι ο ανώνυμος σχολιασμός οδηγεί σε συμπεριφορές της ανώνυμης μάζας, επιτίθεται σε κάποιον και τον «λιντσάρει» διαδικτυακά. Αυτά ήταν δυο βασικά μειονεκτήματα μιας πολύ ενδιαφέρουσας και γόνιμης διαδικασίας, η οποία όμως δεν έλυνε το βασικό πρόβλημα της ενημέρωσης. Και αυτό είναι το τρίτο σημείο που θέλω να θίξω.
Πιστεύω ότι δεν υπάρχει, στην πραγματικότητα, «εναλλακτική ενημέρωση». Η διάκριση είναι ανάμεσα στην ελεγχόμενη --από κέντρα εξουσίας, οικονομικά και πολιτικά-- ενημέρωση και την ανεξάρτητη ενημέρωση την οποία φτιάχνουν οι άνθρωποι, δημοσιογράφοι ή και κοινότητες και συλλογικότητες, που κινούνται με διαφορετικό κίνητρο από την εξυπηρέτηση κάποιου κέντρου εξουσίας. Βασικό αιτούμενο, για μένα, είναι πώς μπορείς να αξιοποιήσεις αυτό το νέο μέσο, το διαδίκτυο, καθώς και τη δημοσιογραφία των πολιτών, για να υπηρετήσεις την ανεξάρτητη ενημέρωση.
Θα δώσω ένα παράδειγμα. Υπήρξε μια περίφημη λεσβία Σύρια μπλόγκερ, η οποία είχε δημιουργήσει αίσθηση διεθνώς: στη Συρία του Άσαντ και της καταπίεσης, τολμούσε να εκφράζεται υπέρ της ελευθερίας, των δικαιωμάτων των ομοφυλόφιλων κ.ο.κ. Στην πραγματικότητα, αποδείχθηκε ότι ήταν ένας Ιρλανδός βαρεμένος, κάπου στο Ηνωμένο Βασίλειο. Θέλω να πω, λοιπόν, ότι η δημοσιογραφία των πολιτών είναι πολύ καλό πράγμα, αλλά έχει τα όριά της.¹ Αναδεικνύει προβλήματα, κοινωνικά, πολιτικά, ομάδων, μειονοτήτων, τα οποία αλλιώς θα έμεναν στο περιθώριο, αλλά ταυτόχρονα οι παλιοί απλοί καλοί κανόνες της δημοσιογραφίας, είτε με το διαδίκτυο είτε χωρίς, εξακολουθούν να ισχύουν. Ένας τέτοιος κανόνας είναι, λ.χ., ότι χρειάζεται οπωσδήποτε μια ομάδα η οποία να έχει σπουδάσει, να διαθέτει πείρα και να εργάζεται όχι σε εθελοντική --όποτε έχει χρόνο-- αλλά σε επαγγελματική βάση, για να μπορεί να ερευνά, να ελέγχει και να αξιολογεί τις πληροφορίες πριν τις αναμεταδώσει. Αυτό δεν μπορεί ποτέ να σταματήσει.
Η δημοσιογραφία των πολιτών δεν μπορεί να αναπληρώσει την ανάγκη για τη δημιουργία πραγματικών, ανεξάρτητων μέσων ενημέρωσης. Το διαδίκτυο, το οποίο είναι ένα μέσο πιο διαδραστικό και πολύ πιο φτηνό από τα παραδοσιακά (δεν χρειάζεται κανείς να πληρώνει, από χαρτί μέχρι άδεια ραδιοφώνου ή τηλεόρασης), διευκολύνει σίγουρα την ύπαρξη ανεξάρτητων μέσων, δεν εγγυάται όμως την ύπαρξη και, πολύ περισσότερο, την επιτυχία τους. Στον χώρο της ενημέρωσης στο διαδίκτυο, το παιχνίδι θα κερδίσει το σάιτ και η ομάδα εκείνη που θα καταφέρει να δημιουργήσει σταθερές σχέσεις εμπιστοσύνης με το κοινό της, σχέσεις που θα βασίζονται στην τήρηση των κανόνων της δημοσιογραφικής δεοντολογίας και στην ανεξαρτησία από κάθε είδους εξουσίες.