Η ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΣΧΕΣΗ «ΜΕΣΟΥ» ΚΑΙ «ΜΗΝΥΜΑΤΟΣ»

Γράφει ο Βασίλης Τακτικός

Η οργανωμένη κοινωνία των πολιτών είναι το «μέσον»

ο συνεργατισμός το «μήνυμα» και ελπίδα του κόσμου

Στην εποχή μας η ισχύς των μέσων επικοινωνίας περισσότερο από ότι στο παρελθόν, συνοψίζεται σε αυτό που έχει διατυπωθεί στη θεωρία του Μακ Λούαν «το μέσο είναι το μήνυμα». Υπάρχει όμως και η διαλεκτική αλληλεξάρτηση μέσου και μηνύματος.

Πράγμα που σημαίνει απλά, ότι αυτός που κατέχει τα μαζικά μέσα επικοινωνίας καθορίζει και το περιεχόμενο του μηνύματος, ενώ η επικοινωνία συνολικά καθορίζει τις κοινωνικές συμπεριφορές, τη μαζική κουλτούρα, την ιδεολογική και πολιτική ηγεμονία.

Η βιομηχανία της μαζικής επικοινωνίας διαμορφώνει τη κοινή γνώμη, κατασκευάζει πολιτική συναίνεση, διαμορφώνει τελικά το συλλογικό φαντασιακό που είναι το ιδεολογικό υπόστρωμα της πολιτικής ηγεμονίας της οικονομικής ολιγαρχίας.

Το αντιστάθμισμα σε αυτή τη δύναμη του συγκεντρωτισμού της επικοινωνίας, στα χέρια της οικονομικής ολιγαρχίας, δεν μπορεί να είναι κάτι άλλο από τη συμμετοχική δημοκρατία και την οργανωμένη κοινωνία πολιτών που μπορεί να λειτουργεί ως οριζόντιο επικοινωνιακό σύστημα ιδιαίτερα, με την αξιοποίηση του διαδικτύου.

Με αυτή την έννοια όπως θα αναπτύξουμε στη συνέχεια, οργανωμένη κοινωνία των πολιτών μπορεί να είναι το «μέσον» και ο συνεργατισμός το «μήνυμα» και η ελπίδα του κόσμου, για να αντιμετωπίσει σε παγκόσμιο επίπεδο το μείζον πρόβλημα της ανεργία και της φτώχειας.

Η άποψη ότι τα μαζικά μέσα επικοινωνίας καθορίζουν την πολιτική ηγεμονία, αλλά και έμμεσα τις επιλογές στην οικονομία, είναι κοινή πεποίθηση στη πλειονότητα των πολιτών. Είναι φανερό επίσης ότι τα μαζικά μέσα ενημέρωσης-»media» με τη σειρά τους ελέγχονται από τους οικονομικά ισχυρούς και μπροστά στη δύναμη των μέσων ο μεμονωμένος πολίτης σήμερα νιώθει εντελώς ανίσχυρος.

Εκείνο που δεν μπορεί να γνωρίζει κανείς, χωρίς να μπει στη διαδικασία της μελέτης είναι όλο το πλέγμα και η πολυπλοκότητα των επιδράσεων της «βιομηχανίας της επικοινωνίας» στη πολιτική, την επιστήμη, τη τέχνη και γενικά τις επιδράσεις των μέσων στον πνευματικό πολιτισμό όπου η ισχύς τους, διαπλάθει την συνείδηση.

Θα εξετάσουμε λοιπόν τη ποιοτική διαφορά μεταξύ συγκεντρωτικού συστήματος των ΜΜΕ και οριζόντιου συστήματος επικοινωνίας, τις επιδράσεις στο όλον του κοινωνικού γίγνεσθαι όταν τα ΜΜΕ βρίσκονται στα χέρια του συγκεντρωτικού κεφαλαίου και τις επιδράσεις όταν ένα σύστημα βρίσκεται στα οριζόντια κοινωνικά δίκτυα, social media.

Η επικοινωνία γενικά πέρα από τέχνη της πειθούς, είναι μια διαρκής διαδικασία κίνησης ιδεών διάδοσης γνώσης και τεχνογνωσίας. Μια διαδικασία κοινωνικής, οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης, αλλά και τη διαδικασία διαμόρφωσης συνόλου των ανθρώπινων σχέσεων.

 Η γλώσσα, ο πολιτισμός, η ιστορία, η πολιτική, η εργασία, το εμπόριο και η επιχειρηματικότητα αναπτύσσονται χάριν της μετάδοσης των μηνυμάτων, της γνώσης, των ιδεών και της τεχνολογίας. Όλες οι μεγάλες κοινωνικές επαναστάσεις τους τρείς τελευταίους αιώνες ήσαν απότοκες τεχνολογικών επαναστάσεων στο χώρο της επικοινωνίας που διευκόλυναν τη διάδοση των μηνυμάτων μέσα στα κοινωνικά κινήματα.

Ωστόσο, η τέχνη της επικοινωνίας από μόνη δεν είναι καλή ούτε κακή, μπορεί να οδηγήσει στο καλύτερο αλλά και στο χειρότερο. Μπορεί να προωθήσει την ειρήνη, την αλληλεγγύη, τον συνεργατισμό αλλά και το αντίθετό της, το εθνικιστικό μίσος, το κοινωνικό μίσος και τον αθέμιτο ανταγωνισμό. Μπορεί να οδηγήσει στην ανάπτυξη αγαθών έργων αλλά και στην παραπλάνηση, την παραπληροφόρηση, την ύφεση και εν τέλει στην καταστροφή. Εξαρτάται από ποιους και για ποιόν ασκείται αυτή η τέχνη και ποιους υπηρετεί.

Τα ΜΜΕ έχουν μεγάλη πολιτική και οικονομική ισχύ όχι μόνο γιατί ασκούν αυτή τη τέχνη μαζικά, αλλά ακριβώς γιατί λειτουργούν ως ανθρώπινη μηχανή, σαν μηχανισμός εξουσίας με υποβόσκουσα ιδεολογία στη διαχείριση και χειραγώγηση της μαζικής κουλτούρας. Και για να μη ξενίζει ο όρος, ανθρώπινη μηχανή έχει χαρακτηριστεί ο στρατός, το κόμμα και η κρατική γραφειοκρατία. Από μια άλλη οπτική ο κομματικός μηχανισμός δεν είναι τίποτε άλλο από ένα μηχανισμό επικοινωνίας –προπαγάνδας, κομματικός «στρατός» που στοχεύει πάντα να γίνει και μηχανισμός εξουσίας.

Τη διαδικασία αυτή την διευκολύνει η «πολιτική ως επάγγελμα» και η «επιστήμη ως επάγγελμα» σύμφωνα με τη Βεμπεριανή διατύπωση, αφού ο εργοδότης σε κάθε περίπτωση είναι η αγορά, το κράτος και οι «συντεχνίες» και όχι η κοινωνία στο σύνολό της.

Με άλλα λόγια, η διαμεσολάβηση των μηνυμάτων από τα συγκεντρωτικά μέσα επικοινωνίας καθορίζει και το περιεχόμενο του μηνύματος, όταν οι πολιτικοί πρωταγωνιστές, δημοσιογράφοι, επιστήμονες, διαμεσολαβητές και γενικότερα καθοδηγητές γνώμης μιλούν με γνώμονα τα συμφέροντα μιας πολιτικής τάξης και των οικονομικών ελίτ που αντιπροσωπεύουν. Εννοείται βέβαια ότι υπάρχουν πάντα και οι εξαιρέσεις καθώς μπορούν να διατυπώνονται απόψεις προς όφελος του συνόλου της κοινωνίας, όταν αυτά δεν έχουν σχέση με την διακυβέρνηση αλλά αυτό δεν αλλάζει το όλον στο χαρακτήρα των ΜΜΕ που είναι η εξυπηρέτηση των συμφερόντων της οικονομικής ολιγαρχίας.

Όπως δεν αλλάζει ο χαρακτήρας του καπιταλισμού επειδή υπάρχουν ορισμένοι μεγιστάνες του πλούτου φιλάνθρωποι ή κάποιες φωτισμένες ελίτ που πιστεύουν στο νέο διαφωτισμό και το νέο κοινωνικό συμβόλαιο και τους επιτρέπεται να εκφραστούν. Τα ΜΜΕ και οι μηχανισμοί εξουσίας δεν φοβούνται σήμερα τη μεμονωμένη άποψη, όσο σπουδαία κι αν είναι, αποκλείουν μόνο εκείνες που έχουν κοινωνική ισχύ καθώς ελέγχουν τη συντριπτική ποσότητα των πληροφοριών και των απόψεων που διαδίδονται.

Το τεράστιο μέγεθος των κεφαλαίων που επενδύονται στην βιομηχανία ενημέρωσης καθώς και μια ολόκληρη επαγγελματική τάξη που απασχολείται στο χώρο εξασφαλίζει την επικοινωνιακή και ιδεολογική ηγεμονία.

Η βιομηχανία των ΜΜΕ επιλέγει και φιλτράρει τις πληροφορίες, δημιουργεί κοκτέιλ από μισές αλήθειες, ερμηνείες και σχόλια, γεγονότα που είναι αδύνατον στο πολίτη να ελέγξει και να γίνει εκείνος ερευνητής ώστε να δει ολόκληρη την αλήθεια, ειδικά στα πολιτικά πράγματα. Ο συγκεντρωτισμός των μέσων, με άλλα λόγια, πάει παράλληλα με το συγκεντρωτισμό της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και της οικονομικής δραστηριότητας στα χέρια των ολίγων.

__________________

Πηγές:

Social ActivismΑθηνών (Inn. Growth)

Παρατηρητήριο Ο.Κ.Π

Θεσμοί & Εφαρμογές Κοινωνικής Οικονομίας Βασίλης Τακτικός