Ο ΠΡΑΓΜΑΤΙΣΜΟΣ

Γράφει ο Βασίλης Τακτικός

Η κατάρρευση του «υπαρκτού» σοσιαλισμού και η μεγάλη κρίση, που διέρχεται σήμερα ο παγκόσμιος καπιταλισμός χωρίς αντίπαλο δέος, δείχνει ότι ούτε ο καπιταλισμός ούτε ο «υπαρκτός» σοσιαλισμός όπως εφαρμόστηκαν είναι οι μοναδικές επιλογές που μπορεί να είναι βιώσιμες στην ιστορία. Αντιθέτως αυτές οι επιλογές είναι που οδήγησαν στη σημερινή κρίση.

Πολύ περισσότερο δε, όταν σκεφτούμε ότι από τον πόλεμο και μετά για 70 χρόνια αυτό που είχαμε στην Δύση δεν ήταν τίποτε άλλο παρά ένα κράμα καπιταλισμού και κρατισμού με την οικονομική ηγεμονία βέβαια του καπιταλιστικού συστήματος, δεδομένου ότι σε πολλές χώρες ο δημόσιος τομέας από 10-15% που ήταν πριν τον πόλεμο έφτασε στο 50% έως 60%, μετά την δεκαετία του ΄80.

Αυτό το μάγμα θα μπορούσαμε να το ονομάσουμε ως ένα άτυπο ιστορικό συμβιβασμό μεταξύ πολιτικών δυνάμεων που κινούνται ανάμεσα στον κρατικό παρεμβατισμό και την ελεύθερη αγορά. Συμβιβασμό που εξασφάλισε ένα κοινωνικό συμβόλαιο τουλάχιστον μέχρι την δεκαετία του ’90 στο επίπεδο της οικονομίας. Όταν ο καπιταλισμός έχασε τον ανταγωνιστή του είχαμε επαναφορά του νεοφιλελευθερισμού και τη μείωση των κρατικών δαπανών και την υποχώρηση του κράτους πρόνοιας, με αποτέλεσμα αυτό το κοινωνικό συμβόλαιο να φθίνει σε όλη την οικονομικά προηγμένη Δύση.

Η οικονομική κρίση των αγορών το 2007 με το σκάσιμο της μεγάλης «φούσκας» των τραπεζών, δεν αφήνει περιθώρια για αυταπάτες. Ο μεγάλος ασθενής τώρα είναι όχι μόνον τα κράτη αλλά οι αγορές και οι τράπεζες. Η αντιμετώπιση της κρίσης και των μέγιστων προβλημάτων της ανεργίας και της φτώχειας αναγκάζει τις κοινωνίες να στραφούν σε επιλογές όπως είναι η κοινωνική οικονομία, διεκδικώντας ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο, αφήνοντας πίσω τις δογματικές αφηγήσεις της οικονομίας και της ιστορίας και της σκοπιμότητας της επικοινωνίας των κερδοσκόπων.

Ο πραγματισμός εδώ ενός ιστορικού συμβιβασμού που αποσκοπεί σε ένα κοινωνικό συμβόλαιο δεν μπορεί να τίθεται όπως συνήθως γίνεται ως άλλοθι ιδεολογικής απονέκρωσης των κομμάτων και της κοινωνίας για να γίνεται πιο εύκολα το ξεπούλημα δημόσιας περιουσίας και επιχειρήσεων, π.χ. ιδιωτικοποίηση του νερού και άλλων κοινωφελών αγαθών και εκεί που δεν αποδίδουν να τις φορτώνεται το κράτος ως προβληματικές.

Οι ιδεολογίες χρειάζονται ως αρχές, όπως και προγραμματισμός για την αποτελεσματικότητά του στη διαχείριση κάτω από τη διαρκή επαγρύπνηση των πολιτών που εκφράζονται μέσω της συμμετοχικής δημοκρατίας και των οργανώσεων της κοινωνίας πολιτών.

Ποιο επικοινωνιακό σύστημα θα ήθελε να επικοινωνήσει τις παραπάνω παραδοχές χωρίς εξαρτήσεις; Ασφαλώς όχι τα Μ.Μ.Ε. που ελέγχονται από την οικονομική ολιγαρχία. Το εναλλακτικό επικοινωνιακό σύστημα, η οριζόντια επικοινωνία της κοινωνίας πολιτών είναι μια άλλη αφήγηση από τα κάτω που ιστορικά πλέον έχει κάνει την εμφάνισή της. Η οργανωμένη κοινωνία πολιτών, η οριζόντια δικτύωση συν η αξιοποίηση του διαδικτύου, είναι ένα άλλο επικοινωνιακό «μέσον», ένα μεσολογικό φαινόμενο της εποχής μας. Το κυριότερο «κανάλι» μετάδοσης καλών πρακτικών και χρηστικής ενημέρωσης, γνώσης και τεχνογνωσίας.

 Αυτό το «μέσον» μετάδοσης με την ενεργοποίηση των ίδιων των πολιτών είναι ακόμη πιο σημαντικό, καθώς διαμορφώνει ένα οριζόντιο επικοινωνιακό σύστημα στήριξης της κοινωνικής οικονομίας και της κοινωνικής επιχειρηματικότητας, το οποίο εκτός των άλλων δημιουργεί απασχόληση πέρα από το κράτος και την αγορά.

Πρόκειται για ένα επικοινωνιακό σύστημα προώθησης ανθρωπιστικών, κοινωφελών, οικολογικών δράσεων και καλών πρακτικών, το οποίο δεν περιορίζεται ασφαλώς στη χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης (και όποτε αυτή είναι διαθέσιμη), αλλά τροφοδοτείται από τον εθελοντισμό και το συνεργατικό πνεύμα των ίδιων των οργανώσεων της Κοινωνίας των Πολιτών για την προώθηση της κοινωνικής επιχειρηματικότητας. Το κυριότερο πλεονέκτημά του είναι η αξιοποίηση των υλικών και ανθρώπινων πόρων που λιμνάζουν.

Δημοσιογραφία Πολιτών, δικτυότοποι, social Media, bloggers είναι μια άλλη τάξη πραγμάτων στη διαχείριση της επικοινωνίας. Το διαδίκτυο τελικά με τα κοινωνικά δίκτυα είναι το «μέσον» που συμβάλλει καταλυτικά στην συγκρότηση κοινωνικού και διανοητικού κεφαλαίου και με αυτό τον τρόπο η συλλογική δημιουργία αντιπαρέρχεται την αδράνεια που σχεδόν επιβάλλεται από τον οικονομικό αποκλεισμό.

Αυτή η διαδικασία φέρνει μια ανατρεπτική αντίληψη απέναντι σε ένα κυρίαρχο επικοινωνιακό σύστημα, που έχει κάνει «κατάληψη» στο συλλογικό φαντασιακό της κοινωνίας με τον ατομικισμό και τον καταναλωτισμό, προβάλλοντας ως μοναδική αξία την ανταγωνιστικότητα σε όλα τα επίπεδα της μαζικής κουλτούρας.

Με αυτή την έννοια οι κοινωνίες εάν θέλουν να αποτρέψουν τις δυσμενείς εξελίξεις, πρέπει άμεσα να κινητοποιηθούν, να αυτοοργανωθούν και να επιχειρήσουν με νέα αναπτυξιακά εργαλεία επιχειρηματικότητας, όχι σε αντιπαράθεση αλλά συμπληρωματικά, δημιουργώντας νέες συνθήκες, νέα προϊόντα και υπηρεσίες για απασχόληση και αυτοαπασχόληση.

 Σε σχέση με αυτούς που ρωτούν πως θα μπορέσει η κοινωνία να αυτοοργανωθεί και να επιχειρήσει από τα κάτω, αφού οι άνθρωποι από την φύση τους είναι ανταγωνιστικοί, η απάντηση είναι: η ανθρωπότητα επιβίωσε και αναπτύχθηκε για αιώνες πριν την πρώτη και δεύτερη βιομηχανική επανάσταση χωρίς την καθολικότητα της αγοράς, με περιορισμένη παρουσία του κράτους στην παραγωγή και χωρίς παροχή κοινωνικής ασφάλειας.

Σήμερα οι κοινωνίες έχοντας στη διάθεσή τους ασύλληπτες τεχνολογικές δυνατότητες και επιπλέον δυνατότητες οριζόντιας επικοινωνίας και διαρκούς επιμόρφωσης, μπορούν να καλύψουν το κενό που αφήνει η υποχώρηση του κράτους πρόνοιας και δυσλειτουργίες της αγοράς, φθάνει να μπορούν να αυτοδιαχειριστούν τα μέσα παραγωγής και επικοινωνίας.

Το κενό αυτό επίσης μπορεί να καλυφθεί με τις οργανωτικές μορφές παραγωγής της κοινωνικής οικονομίας, που πριν από όλα χρειάζεται ένα συγκροτημένο επικοινωνιακό σύστημα με την συμμετοχή της ολότητας της κοινωνίας πολιτών, όπως σκιαγραφήσαμε στα προηγούμενα κεφάλαια.

Η ομοσπονδιοποίηση των οργανώσεων της κοινωνίας πολιτών, οι κοινωνικές Συμπράξεις, οι Συνεταιρισμοί και οι ενώσεις όλων αυτών είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να αναληφθούν πρωτοβουλίες σημαντικής κλίμακας και να επιβιώσουν οι κοινωνικές επιχειρήσεις σε συνθήκες εξωτερικής ανταγωνιστικότητας.

Ο συνεργατισμός είναι προϋπόθεση ανθεκτικότητας, αλλά και ο τρόπος συγκέντρωσης κοινωνικού κεφαλαίου, που είναι τελικά και το αντιστάθμισμα στις απαιτήσεις συγκέντρωσης οικονομικού κεφαλαίου για την δημιουργία νέων επιχειρήσεων.

Εν κατακλείδι, ο ρόλος της επικοινωνίας είναι καθοριστικός για ένα σύστημα επικοινωνίας το οποίο θα εκπορεύεται από την οργανωμένη κοινωνία πολιτών για τα συμφέροντα όλης της κοινωνίας. Μπορεί να κάνει την ρήξη με τις αυταπάτες που μας δημιουργούν οι οικονομικές θεωρίες της πρώιμης νεωτερικότητας στα χέρια των επιτήδειων «διανοουμένων» και καθοδηγητών γνώμης, που υπηρετούν τις μειοψηφίες της οικονομικής εξουσίας.

Απέναντι στις τεχνικές με τις ανθρώπινες μηχανές που χρησιμοποιούν τα αυταρχικά μέσα επικοινωνίας, υπάρχει το οριζόντιο επικοινωνιακό σύστημα που χρησιμοποιεί τα κοινωνικά δίκτυα και όχι τους επαγγελματίες που βρίσκονται σε διατεταγμένη υπηρεσία, αλλά τον εθελοντισμό της κοινωνίας στη διάδοση και διαχείριση γνώσης και πληροφορίας. Αυτό το επικοινωνιακό σύστημα έχει μια άλλη ποιότητα.

Με αυτή την έννοια η θεωρία της επικοινωνίας του Μακ Λούαν είναι διαφωτιστική για τις θεωρίες και τα δόγματα που ορίζουν τα μαζικά μέσα επικοινωνίας. Αναφέρεται στα μέσα που είναι στα χέρια των οικονομικών ελίτ και με το χρήμα κατασκευάζουν κοινωνική συναίνεση και αιχμαλωτίζουν συνειδήσεις.

Όταν όμως η οργανωμένη κοινωνία πολιτών είναι από μόνη της το «μέσον», τότε το «μήνυμα» μπορεί να γίνει ο συνεργατισμός και η κοινωνική οικονομία για πιο δίκαιη και οικονομικά βιώσιμη κοινωνία στην εποχή μας.

Έτσι, η διαλεκτική σχέση του «μέσου» με το «μήνυμα» μπορεί να λειτουργήσει και αντίστροφα - αναδραστικά, όπως γίνεται στην επικοινωνία της αλληλόδρασης, να προκαλέσει διαδικασίες οργανωτικής επικοινωνίας στη βάση της κοινωνίας.

Το «μήνυμα» που εκφράζει ανθρωπιστικό σκοπό μπορεί να δημιουργήσει και να καθορίσει το «μέσον», όπως έγινε αρκετές φορές στην ιστορία σε περιόδους εστιγμένης (διακοπτόμενης) ισορροπίας. Να εμπνεύσει διαδικασίες αυτοοργάνωσης από την κοινωνική βάση.

Ο Χριστιανισμός ως κίνημα πρώτα εκφράστηκε με το «μήνυμα» του Ευαγγελίου κι έπειτα εξελίχθηκε το «μέσον» διάδοσης του μηνύματος, που είναι με κοσμικούς όρους η εκκλησία.

Η Γαλλική επανάσταση προέκυψε αφού πρώτα διατυπώθηκε το μήνυμα και οι ιδέες του διαφωτισμού και κατόπιν διαδόθηκαν αυτές οι ιδέες στη λαϊκή βάση και έγιναν κίνημα ανατροπής του παλαιού κόσμου.

Στο σοσιαλιστικό κίνημα αναπτύχθηκε αφού πρώτα το κομουνιστικό μανιφέστο του Μαρξ συμπύκνωσε το μήνυμα και έπειτα διαμεσολάβησαν τα σοσιαλιστικά κόμματα και η σοσιαλιστική διεθνής αυτό το μήνυμα.

Ανεξαρτήτως της τελικής κατάληψης αυτών των κινημάτων πολλές φορές σε ολοκληρωτικές ιδεολογίες, το ανθρωπιστικό κίνημα κατά της φτώχειας και η συμμετοχική δημοκρατία είναι πάλι στην επικαιρότητα.

Σε μια μεταβατική περίοδο, όπως αυτή που διανύουμε σήμερα, γενικευμένης κρίσης, το «μήνυμα» του συνεργατισμού και της κοινωνικής οικονομίας αναδεικνύει την οργανωμένη κοινωνία πολιτών ως «μέσον» και κινητήρια δύναμη κοινωνικών μεταρρυθμίσεων.

__________________

Πηγές:

Social ActivismΑθηνών (Inn. Growth)

Παρατηρητήριο Ο.Κ.Π

Θεσμοί & Εφαρμογές Κοινωνικής Οικονομίας
Βασίλης Τακτικός