ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΚΤΗΤΟΥ ΧΩΡΟΥ

ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΚΤΗΤΟΥ ΧΩΡΟΥ Η κοινωνική οικονομία καθοδηγείται από την κοινωνική πί- στη, σε αντίθεση με την αρχή Ας προσέχει ο αγοραστής (Caveat emptor). Και όπως οι παραδοσιακοί κοινόκτητοι χώροι, ο νέος συνεργασιακός κοινόκτητος χώρος έχει πειραματισθεί με μία σειρά διαδικασιών για να διατηρήσει το υψηλό επίπεδο κοι­νωνικής εμπιστοσύνης για τη διασφάλιση αρκετού κοινωνικού κεφαλαίου ώστε να οικοδομηθεί μία συνεργασιακή ηθική, που περιλαμβάνει κυρώσεις για την τιμωρία, ακόμη και τον απο­κλεισμό τυχοδιωκτών και τζαμπατζήδων. Όλα ουσιαστικά τα μεγάλα συνεργασιακά κοινωνικά,δίκτυα έχουν θεσπίσει κανό­νες για την αξιολόγηση της αξιοπιστίας των μελών τους. Σε αντίθεση με τα συμβατικά συστήματα αξιολόγησης πιστολη- πτικής ικανότητας που χρησιμοποιούνται στην οικονομία της αγοράς, τα συστήματα υπόληψης έχουν σχεδιασθεί για να αξι­ολογήσουν το κοινωνικό κεφάλαιο κάποιου μέσα σ’ έναν κοι- νόκτητο χώρο. Το σύστημα ThredUP λειτουργεί με αυτό που αποκαλείχρυ­σό κανόνα ThredUP που ζητεί από τα μέλη απλά να στείλουν.

ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΗ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΤΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ...

493

την «ποιότητα του προϊόντος» που περιμένουν να λάβουν σε αντάλλαγμα. Η ThredUP κατατάσσει την ποιότητα των στοι­χείων κάθε μέλους σε μία κλίμακα τεσσάρων βαθμιδών. Ένα δεύτερο σύστημα κατάταξης, που ονομάζεται βαθμοί στυλ, που κυμαίνεται από το 0 ως το 10, κατατάσσει τα στοιχεία με κρι­τήριο το «στυλ» τους. Η τελική κατάταξη αποτελεί μέτρο της «συνέπειας» των αποστολών των μελών της. To online συνεργασιακό κατάστημα αποθήκευσης εφαρμό­ζει μία πολιτική μηδενικής απέναντι σε γονείς που στέλνουν ρούχα που είναι φθαρμένα ή σχισμένα. Όσοι παραβαίνουν τους κανόνες για πρώτη φορά επισημαίνονται και τη δεύτερη φορά διαγράφονται από τους καταλόγους του κοινόκτητου χώρου12. Τα μέλη με σταθερά υψηλή αξιολόγηση αντιστοιχούνται μετα­ξύ τους για να ενθαρρύνονται όλα τα μέλη να αναβαθμίσουν την ποιότητα των εισφορών τους. Οι υπηρεσίες ατομικής αξιοπιστίας στον κοινόκτητο χώρο του Διαδικτύου που είναι παρόμοιες με τις υπηρεσίες πιστο- ληπτικής ικανότητας στην οικονομία της αγοράς, εξελίσσο­νται σε σημαντικό μηχανισμό για τη ρύθμιση της δραστηριό­τητας, διασφαλίζοντας τη συμμόρφωση με τα συμφωνημένα πρότυπα και την οικοδόμηση κοινωνικής εμπιστοσύνης13. Η TrustCloud ανήκει στη νέα γενιά υπηρεσιών ατομικής αξιοπι­στίας. Η TrustCloud «αξιολογεί την έντιμη συμπεριφορά σας και τις online συναλλαγές σας σ’ ένα φορητό TrustScore το οποίο μπορείτε να χρησιμοποιήσετε οπουδήποτε μέσα στην Οικονομία Διαμοιρασμού». Κάθε μέλος βαθμολογείται από το 0 ως το 1.000 (το 1.000 είναι το άριστα) για την ειλικρίνειά του. Οι αξιολογήσεις λαμβάνουν υπ’ όψιν τη συνέπεια, τη γεν­ναιοδωρία και τη διαφάνεια του μέλους, επάνω στη βάση της έως τότε δράστηριότητάς του στο Διαδίκτυο. Οι αλγόριθμοι της TrustCloud αναζητούν συμπεριφορές όπως ανταπόκριση και διάρκεια για να διαμορφώσουν τα προφίλ αξιοπιστίας. Στη συνέχεια, τα μέλη δέχονται ένα μήνυμα της TrustCloud με τη βαθμολόγησή τους, όλα αυτά χωρίς χρέωση.

494

ΤΖΕΡΕΜΥ ΡΙΦΚΙΝ

Η Couchsurfing έχει το δικό της σύστημα αξιολόγησης. Το να ανοίξει κάποιος το σπίτι του για να μείνει μέσα ένας άγνωστος δωρεάν, είναι κάπως ανησυχητικό. Έπειτα, ο προβληματισμός αυξάνεται όταν ο οικοδεσπότης και ο επισκέπτης θα πρέπει να έρχονται σε επαφή και να μοιράζονται ο ένας του άλλου. Μετά από κάθε διαμονή, τόσο ο οικοδεσπότης όσο και ο επισκέπτης αξιολογούν ο ένας τον άλλον και στέλνουν μία σύσταση. Ο χρυσός κανόνας της Couchsurfing αποκαλείται σύσταση. Στους χρήστες επιτρέπεται να συστήνουν άλλα μέλη, αν το λιγότερο τρία άλλα μέλη τους έχουν γνωρίσει και τους έχουν συστήσει14. Καθώς η αξία του κοινόκτητου χώρου του διαμοιρασμού εκτιμάται ότι έχει ήδη υπερβεί τα εκατό δισεκατομμύρια δο­λάρια, και αυξάνεται με ταχύτατους ρυθμούς, και η κοινωνι­κή οικονομία εξελίσσεται σε όλο και πιο σημαντικό τμήμα της καθημερινής ζωής των ανθρώπων, πρέπει να περιμένουμε ότι οι βαθμολογήσεις κοινωνικού κεφαλαίου θα καταστούν εξίσου σημαντικές για εκατομμύρια συμμετέχοντες στον συνεργασια- κό κοινόκτητο χώρο, με την αξιολόγηση πιστοληπτικής ικανό­τητας για τους καταναλωτές στην καπιταλιστική αγορά15. Η συνεργασιακή οικονομία ενισχύεται συνεχώς. Λίγο πριν καθίσω για να γράψω σήμερα, έτυχε να διαβάσω το κεντρι­κό θέμα για την οικονομία του διαμοιρασμού στο Economist - όπου ο αρχισυντάκτες και οι αρθρογράφοι εγκωμίαζαν τα πλεονεκτήματά της και συζητούσαν τις πιθανές επιπτώσεις της στην παραδοσιακή οικονομία της αγοράς. Στο αριστοτεχνικό βιβλίο του Η Φιλοσοφία τον^βτητατος ο κοινωνιολόγος του δε- κάτου ενάτου αιώνα Γκέοργκ Σίμελ μας υπενθυμίζει τον κομβι- κό ρόλο που έχει παίξει το χρήμα στη διάρκεια της ιστορίας για τη διεύρυνση και την εμβάθυνση των ανθρώπινων κοινωνικών διαδραστικών σχέσεων. Ο Σίμελ επισημαίνει ότι τα κέρματα είναι υποσχετικές επιστολές, που στηρίζονται σε μία σιωπηρή συλλογική εμπιστοσύνη μεταξύ ξένων, η οποία εγγυάται ότι σε

την κουλτούρα

ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΗ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΤΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ...

495

κάποια μελλοντική στιγμή το συμβολικό αντικείμενο που έχει περάσει από χέρι σε χέρι σε προηγούμενη συναλλαγή, θα γίνει δεκτό από κάποιον τρίτο σε μία επόμενη συναλλαγή. Ενώ τα νομίσματα έχουν βασισθεί σε όλα τα είδη πολύτι­μων μετάλλων, τα πιο δημοφιλή από τα οποία ήταν το ασήμι και ο χρυσός, οι ανθρωπολόγοι παρατηρούν ότι πίσω από αυτές τις αξίες υπάρχει μία βαθύτερη αξία -το κοινωνικό κεφάλαιο- χωρίς το οποίο το νόμισμα σαν μέσο συναλλαγής δεν θα είχε καμμία αξία. Για παράδειγμα, τα μέλη της φυλής Τρόμπιαντ στη Νέα Γουινέα εφήρμοσαν ένα πολύπλοκο σύστημα ανταλ­λαγών οστράκων της περιοχής και συχνά εκάλυπταν μεγάλες αποστάσεις με τα κανό τους για να μεταφέρουν τα όστρακα μπρος πίσω σαν μέσο οικοδόμησης αμοιβαίας εμπιστοσύνης. Η ανταλλαγή κοινωνικού νομίσματος οικοδόμησε αρκετό κοινω­νικό κεφάλαιο για να μπορέσει να ανθίσει το εμπόριο. Ως την κατάρρευση της παγκόσμιας οικονομίας το 2008, η οποία απεκάλυψε τα δυσάρεστα μυστικά ενός δυσλειτουργικού, ακόμη και εγκληματικού, οικουμενικού χρηματοοικονομικού συστήματος, ο περισσότερος κόσμος θεωρούσε δεδομένο ότι το παγκόσμιο νομισματικό σύστημα ήταν αξιόπιστο, αν και πε- ριστασιακά παρουσίαζε διακυμάνσεις. Ακόμη και όταν το νόμι­σμα είχε προβλήματα, υποθέταμε ότι η κυβέρνηση θα εγγυάτο τις τραπεζικές μας αποταμιεύσεις -στις Ηνωμένες Πολιτείες το ανώτατο όριο ήταν 250.000 δολάρια- σε περίπτωση που χρεο­κοπούσε μία τράπεζα. Πίσω από τις τράπεζες, το Ομοσπονδια­κό Αποθεματικό Σύστημα, τουλάχιστον, θα επενέβαινε για να σώσει το δολάριο'6. Μόνο όταν οι οικονομολόγοι άρχισαν να υπαινίσσονται ότι αν το νομισματικό σύστημα κατέρρεε στο χαμηλότερο σημείο, θα σωζόμασταν από τον γκρεμό επειδή το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ μπορούσε ανά πάσα στιγμή να τυπώσει κι άλλα δολάρια και να τα ρίξει στην κυκλοφορία, τότε εκατομμύρια ανθρώπων τρόμαξαν για καλά. Αρχίσαμε να συνειδητοποιούμε ότι πίσω από όλους τους κανονισμούς, τους

496

ΤΖΕΡΕΜΥ ΡΙΦΚΙΝ

κανόνες και τους προστατευτικούς φραγμούς υπήρχε μία ανοι­χτή άβυσσος. Η παγκόσμια χρηματοοικονομική κατάρρευση διέψευσε τον μακρόβιο μύθο ότι η εμπορική συναλλαγή είναι ένας πρωτο­γενής θεσμός. Δεν υπάρχουν παραδείγματα στην ιστορία όπου οι άνθρωποι δημιούργησαν εμπορικές αγορές και συναλλαγές πριν αναπτύξουν μία κουλτούρα. Έχουμε φθάσει να πιστεύου­με λανθασμένα ότι το εμπόριο προηγείται και καθιστά δυνα­τή την ανάπτυξη της κουλτούρας, όταν στην πραγματικότητα ισχύει το αντίστροφο. Όπως αναφέραμε στο Κεφάλαιο 1, η κουλτούρα είναι ο χώρος στον οποίον συνάπτουμε κοινωνικές σχέσεις. Εκεί δημιουργούμε τα κοινωνικά αφηγήματα τα οποία μας επιτρέπουν να επεκτείνουμε την κοινωνική ευαισθησία μας και να αποκτήσουμε συνεκτικούς δεσμούς μέσα σε ευρύτερες νοητές οικογένειες. Η αίσθηση της κοινής ταυτότητας οικοδο- μεί δεσμούς κοινωνικής εμπιστοσύνης, που μα<ι επιτρέποι)γ να συγκεντρώσουμε αρκετές εφεδρείες κοινωνικού κεφαλαίου για να λειτουργήσουμε σαν ένα συντονισμένο ενιαίο σύνολο. Η κοινή μας ταυτότητα είναι εκείνη που μας επιτρέπει να δημι­ουργήσουμε διάφορα συμβολικά αντικείμενα που χρησιμεύουν σαν υποσχετικές επιστολές, βεβαιώνοντάς μας ότι μπορούμε να εμπιστευθούμε ο ένας τον άλλον ότι θα σεβασθούμε τις εμπο­ρικές δεσμεύσεις του παρελθόντος και τις συναλλαγές του μέλ­λοντος. Πολύ συχνά λησμονούμε ότι το εμπόριο υπήρξε πάντοτε μία^ προέκταση της κουλτούρας. Το εμπόριο τρέφεται από το συσ- σωρευμένο κοινωνικό κεφάλαιο της κοινωνίας. Σ’ εκείνες τις καταστάσεις στην ιστορία όπου εμπορικοί οργανισμοί και ιδι­αίτερα χρηματοοικονομικοί οργανισμοί, έθεσαν σε κίνδυνο την κοινωνική πίστη και εξάντλησαν το κοινωνικό της κεφάλαιο, όπως συνέβη το 2008, δεν είναι περίεργο ότι ο κόσμος έφθασε στο σημείο να δυσπιστεί απέναντι στους νομισματικούς μηχα­νισμούς και άρχισε να αναζητεί εναλλακτικές λύσεις.